„Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna” – Muzeum POLIN

Kultura kulinarna – jedzenie oraz sposób jego przyrządzania jest ważnym elementem tożsamości żydowskiej. W kuchni tak jak w zwierciadle odbija się kultura kształtowana na przestrzeni tysiącleci, w różnych lokalizacjach geograficznych – i zarazem widoczna jest historia, religia i ludzkie relacje. Jedzenie jest nieodzowna częścią naszego życia. Można śmiało powiedzieć, że jest uniwersalnym językiem, który łączy ludzi przy stole. Każda potrawa ma swoją historię. To w posiłkach odbija się specyfika miejsc oraz ich mieszkańców. Żydowska kultura kulinarna to charakterystyczne potrawy, ale również odpowiedni sposób ich przygotowania, serwowania i spożywania. Rozwijając się na przestrzeni tysiącleci w różnych czściach świata, stała się wyjątkowo różnorodna. O specyfice kultury kulinarnej decydują przede wszystkim zasady koszerności – czyli zasady wywodzące się z prawa religijnego, które określają zakazane i dozwolone produkty oraz sposoby ich przyrządzania i spożywania. Sytuacja zaczęła jednak się komplikować, kiedy religia przestała być centrum życia społeczności żydowskiej. Obecnie kuchnia żydowska jest wyraźnym zapisem historii żydowskiej diaspory.

Wystawa Od kuchni w muzeum Polin pragnie odpowiedzieć na pytanie, czym jest żydowska kultura kulinarna, ukazując z wielu perspektyw jej przemiany z zróżnicowanie. Wystawa podzielona jest na cztery części. Są to: Tradycja, Diaspora, Nowoczesność i Wspomnienia. Jest to swoista podróż, podczas której można zapoznać się nie tylko z tradycyjnymi specjałami oraz religijnym fundamentem, lecz także odkryć jej nowoczesny charakter.

Specjalnie na wystawę „Od kuchni” artystka Anna Królikiewicz przygotowała cztery instalacje w postaci stołów. Każda z nich ustawiona jest centralnie w każdej z czterech części ekspozycji.

Pierwsza instalacja to stół przykryty białym obrusem na którym znajduje się nadnaturalnie długa ceramiczna chałka. Jest to symbol odnoszący się do tradycji, jej wszechobecności, ciągłości i trwania. Jego surrealistyczna forma podkreśla rolę, jako pełni jedzenie jako nośnik religijnych i duchowych treści. Jak mówi współkuratorka wystawy Magdalena Maślak „Stół to element nieodłącznie związany z jedzeniem – jemy, siedzimy przy nim, rozmawiamy, przygotowujemy na nim jedzenie. Znajduje się niemal w każdym domu, łączy jego domowników i gości. Dlatego stół od początku był dla mnie idealnym środkiem do działania wokół kuchni żydowskiej.”

Drugi stół ma cylindryczną formę, w której mieszają się i wirują kolorowe nasiona – soczewica, fasola, zboże i groch. Jest on symbolem lojalności kuchni żydowskiej w diasporze oraz zakorzenienia w klimacie i kulturze otoczenia. Z drugiej strony artystyczna instalacja symbolizuje ciągły ruch, wymianę i otwartość.

Trzeci stół, który ustawiony jest w części wystawy poświęconej nowoczesności, to instalacja składającą się z kilku lamp ustawionych na metalicznym blacie. Lampy wypełnione są kolorowymi cieczami, które ciągle są w ruchu. Przelewające się kolorowymi płynami szklane obiekty, przywodzą na myśl panoramę metropolii bądź zastawiony kolorowymi drinkami barowy stolik. Metamorfozy, które dokonują się w lampach symbolicznie nawiązują do przemian i nowych interpretacji żydowskiej kultury kulinarnej.

Czwarty ostatni stół na wystawie, dedykowany jest pamięci i wspomnieniom. Zachwyca on surrealistyczno-oniryczną formą. To co widzimy na pierwszy rzut oka to że stół ma wiele nóg, a każda jest inna. Ma to symbolizować wiele indywidualnych historii. Tę rozmaitość podkreśla ułożony na babcie stos obrusów. Jak mówi kuratorka wystawy – Każdy wyprasowany, złożony w kostkę i wyblakły obrus to historia z przeszłości, której w całości nigdy nie poznamy. Na starych obrusach, z historiami już zupełnie niedostępnymi naszej pamięci, poukładane są coraz nowsze, aż po zupełnie nieużywane, jeszcze ’’niezapisane’’.

Wystawie towarzyszą dodatkowe wydarzenia, między innymi warsztaty kulinarne, fotografii kulinarnej dla dzieci i młodzieży oraz spacery po wystawie, połączone z degustacją dań.

’’Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna’’, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, wystawa czynna do 12.12.2022.

Anna Matuszewska